حقوق شهروندی، از بدیهی‎ترین حقوق افراد است و قوانین و مقررات در جهت حفظ آن به تصویب می‎رسند، اما گاهی افراد جامعه از حقوق شهروندی خود اطلاع و آگاهی کافی ندارند و به همین دلیل با مشکل روبه‎رو می‎شوند. در این خصوص مجله دلتا بنا دارد در این مطلب با بیان ساده، به تشریح و معرفی حقوق شهروندی بپردازد تا ضمن آشنا کردن شهروندان با این مفهوم، انواع و مصادیق این حق نیز بررسی شود.

منظور از حقــوق شــهروندی چیست؟

حقوق شهروندی از ابتدایی و اساسی‎ترین حقوق افراد به شمار می‎رود. کــه در صــورت نبــود آن شــخصیت شــهروند شــکل نمــی‎گیــرد. به طور کلی حقوق شهروندی را می‌توان به مجموعه قواعد حاکم بر روابط اشخاص در جامعه‌ شهری تعریف کرد که دارای ابعاد مختلفی است. در واقع حقوق شهروندی، وظایف و مسئولیت‌ها را در بین افراد جامعه مشخص و امکان مشارکت و همزیستی افراد را در تحولات اجتماعی، فراهم می‎کند.

باید در نظر داشت که آگاهی از حقوق شهروندی موجب می‎شود که مشارکت شهروندان در مدیریت شهرها  باعث ثبات، پایداری و استمرار قوانین و مقررات جامعه و در نتیجه مسئولیت پذیری بیشتر شده و این مشارکت و همراهی که با آگاهی از قوانین و مقررات باشد قطعا تاثیر چشمگیری خواهد داشت. همچنین آگاهی از حقوق و تعهدات شهروندی، بستر انجام وظایف دوجانبه بین شهروندان و مسئولان را فراهم می‎کند.

حقوق شهروندی طبق قانون اساسی

بعضی از حقوق شهروندی که قانون اساسی به آن‎ها پرداخته است عبارتند از :

1. آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و آسان کردن آموزش عالی
2. مشارکت عموم مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
3. تامین نیازهای همه‌جانبه افراد و ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه و تساوی حقوقی در برابر قانون
4. زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. بنابراین اسناد، مکاتبات و متون رسمی و کتب رسمی باید به زبان و خط فارسی باشد، ولی استفاده از گویش های محلی و قومی در مطبوعات و در رسانه‌های جمعی و تدریس آن ها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.
5. مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند، از حمایت قانون به‎طور مساوی برخوردارند و رنگ، ‌نژاد، ‌زبان و مانند این‎ها امتیاز نخواهند بود.
6. همه افراد اعم از زن و مرد از حمایت یکسان قانون بهره‎مندند.
7. حیثیت، ‌جان، مال، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون و در امان است، مگر در مواردی که قانون تشخیص داد.
8. تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.

مصادیق حقوق شهروندی

حقوق مدنی، سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی افراد از مصادیق حقوق شهروندی هستند که در زیر به مواردی از آن‎ها اشاره می‎شود.

• منع تبعیض:  از نمونه‌های مهم آن قانون کار است. قانون کار اجازه تبعیض میان افراد به دلیل جنسیت آن ها را نداده و طبق قانون کار همه افراد از حقوق و مزایایی یکسان برخوردارند.
• حفظ کرامت انسانی:  همان‎گونه که در قانون اساسی بیان شده است : «هیچ‌کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی‌شود مگر این که جرم او در دادگاه صلاحیت‎دار ثابت شود.» با توجه به این اصل می‎توان گفت، حفظ کرامت انسانی اقتضا می‎کند که مجازات افراد طبق قانون باشد و شخص بداند در صورت انجام چه عملی و به چه میزانی مجازات خواهد شد. همچنین بعد از مجرم شناخته شدن فرد، کرامت او باید حفظ شود.
• حق داوری: در صورت اختلاف، افراد بتوانند، حل و فصل اختلافات را به یک شخص ثالث بسپارند که خارج از مجموعه دادگستری به آن رسیدگی کند.